Park

Charakterystyka

Parki dworski w Grabonogu jest spuścizną głównie XVIII - i XIX-wiecznego założenia parkowego powstałego przy kompleksie dworsko-folwarcznym, z którymi pod względem kompozycyjno-przestrzennym stanowił nierozerwalną całość. Założono je na podstawie miejscowych kompleksów leśnych.

Założenia dworsko-parkowe były wynikiem twórczej działalności człowieka, efektem jego przemyśleń, wykształcenia, wrażliwości i intuicji. Ich zakładanie, poddane regułom kompozycyjnym, łączyło w sobie myśl twórczą człowieka z pięknem przyrody i jej unikatowymi formami. Charakterystycznym zabiegiem związanym ze świadomym komponowaniem parku było wykorzystanie istniejących cech otaczającego krajobrazu. Wytyczano ścieżki do dalekich spacerów, łączące atrakcyjne miejsca widokowe, gaje śródpolne, oczka wodne. Parki dworskie jako świadoma kompozycja przestrzenna połączyły w sobie kulturę z naturą.

Park podworski stanowi cenny obiekt przyrodniczy, będący równocześnie ważnym dokumentem sztuki i obyczajów w dawnej Polsce. Wspaniałe starodrzewy i pojedyncze okazy, które jeszcze znaleźć można w parku, należą – podobnie jak zabytkowe budowle, dzieła malarskie czy rzeźby – do skarbnicy narodowej kultury.  Drzewostan ten stanowi wielki bank genów, a jeszcze ważniejszym bankiem genów są egzoty. Te, które przetrwały, są tym samym w doskonały sposób zaaklimatyzowane i stanowią najcenniejszy materiał odtwórczy danego gatunku czy odmiany

Zespół parkowo-dworski w Grabonogu jest obiektem zabytkowym. Figuruje w rejestrze zabytków województwa wielkopolskiego pod numerem 134/565. Zajmuje dwie działki ewidencyjne: 167/13, 167/6 o łącznej powierzchni 2,17 ha. Jego właścicielem i jedynym użytkownikiem jest Zespół Szkół Rolniczych w Grabonogu. W skład tego architektonicznego kompleksu niegdyś wchodziły zabudowania folwarczne oraz ogród użytkowy.

Park powstał na siedlisku grądowym, a jego drzewostan, swym składem gatunkowym wyraźnie nawiązuje do naturalnych fitocenoz środkowoeuropejskiego lasu dębowo-grabowego. Wymieniony zespół roślinny w Wielkopolsce należy do zagrożonych wymarciem, choć jest częsty. Do parkowo-dworskiego kompleksu w Grabonogu pierwotnie należał drzewostan, stawy, a także ogród warzywno-owocowy, wyraźnie wyodrębniony od reszty. Na mapie topograficznej widać, że sieć dróg na terenie parku była skromna i podyktowana głównie względami użytkowymi.

Mały areał kompleksu parkowo-dworskiego, zaledwie około 3 ha, wiele by stracił na estetycznych walorach przy większej, przestrzennej fragmentacji przez układ komunikacyjny. Dzisiejsze drogi i ścieżki mają prawdopodobnie rozkład zbliżony do ich pierwotnego rozplanowania. Ze struktury obecnego drzewostanu można odczytać, że zieleń parku po części tworzyły niewielkie grupy drzew w bliższym otoczeniu dworu, a częściowo dość zwarte drzewostany w partiach peryferyjnych. Liczne luki pomiędzy skupieniami drzew umożliwiały wgląd w różnorakie obszary zespołu. Możliwe były obserwacje podczas spaceru wszystkiego, co dzieje się na terenie prawie całego obiektu.

Drzewostan parkowy leży na obszarze cechującym się jedną z niższych w kraju sumą opadu rocznego. Przeciętna roczna suma opadu wynosi tu 550 mm, przy średniej rocznej temperaturze powietrza około 8ºC. Sezon wegetacyjny trwa 210–220 dni. W parku występują gleby brunatnoziemne wykształcone z glin morenowych, co jest bardzo korzystne, jeśli chodzi o kształtowanie kompozycji roślin ozdobnych o dużej różnorodności gatunkowej. Są one zasobne w substancje pokarmowe, a pod względem wilgotności świeże, miejscami wilgotne. Najwilgotniejsze znajdują się przy zachodniej granicy parku, w obniżeniu dolinnym w otoczeniu stawów.

Park w Grabonogu reprezentuje styl naturalistyczny. Większość tego typu obiektów powstała w miejscu wcześniej urządzonych ogrodów. Można przypuszczać, że tak było również w przypadku Grabonogu, który jest wsią o długiej historii. Było gniazdem rodzinnym wielu znamienitych rodów. Jest więc wysoce prawdopodobne, że architektoniczna forma parku  jest wynikiem przebudowy wcześniejszych założeń. Pod względem strukturalnym drzewostan parku w Grabonogu jest wielogatunkowy i wielogeneracyjny. Jest architektonicznym przekształceniem fitocenozy lasu dębowo-grabowego.

Wstępna ocena składu gatunkowego roślin naczyniowych parku w Grabonogu wskazuje, że można ją szacować na około 150 gatunków, w czym udział ma około 48 gatunków odmian roślin drzewiastych (około 32 gatunki i odmiany drzew oraz 16 – krzewów). Jest to duże bogactwo, stanowiące istotną wartość omawianego obszaru.

Wśród drzew mamy zarówno przedstawicieli rodzimej flory, rosnących w swoim siedlisku, jak m. in. dąb szypułkowy, grab pospolity, jesion wyniosły, lipa drobnolistna, wiąz polny i wiąz górski, a także taksony posadzone poza swoim naturalnym, krajowym zasięgiem, jak np. klon jawor, klon polny, lipa szerokolistna, świerk pospolity, a przypuszczalnie też buk pospolity. Rosną tu również introdukowane, obce gatunki, jak np. miłorząb dwuklapowy, platan klonolistny , topola kanadyjska, kasztanowiec pospolity, gatunki iglaste, jak sosna pospolita, cis pospolity i żywotnik olbrzymi. Kilka drzew obcego pochodzenia należy do rzadszych w naszych parkach, jak np. buk  pospolity w odmianie czerwonej. Łącznie skład dendroflory parku jest bardzo urozmaicony i interesujący, co wskazuje na wciąż utrzymującą się jego rolę, jako miejsca hodowli wielu roślin, zwłaszcza drzewiastych dla nauki i przyjemności człowieka.

Szereg drzew, zwłaszcza dęby i lipy, to stare okazy, liczące sobie przypuszczalnie 200 i więcej lat. Na urozmaicenie gatunkowe flory parku składają się również krzewy, zarówno rodzime, jak np. leszczyna pospolita, bez czarny, głogi, trzmielina pospolita, jak również introdukowane – krajowe, obce tu siedliskowo, np. bez koralowy, jak też obcego pochodzenia, m. in.  tawuła, czy śliwa wiśniowa (ałycza). Również runo przyczynia się do bogactwa flory. Z jednej strony występują w nim rodzime gatunki leśne, jak zawilec gajowy, złoć żółta, ale także gatunki sadzone tu w przeszłości, jak np. fiołek wonny, narcyzy, śniedek baldaszkowaty, śnieżyczka przebiśnieg.

Ważnym elementem parku jest woda. Obecne na jego terenie znajdują się dwa połączone ciekiem stawy. Woda zawsze stanowiła ważny składnik parków, zarówno ze względu na zasilanie roślin, jak też istotną rolę ozdobną i urozmaicającą krajobraz. Występuje w nich i na ich obrzeżach szereg roślin wodnych i bagiennych, jak np. rzęsy, pałka szerokolistna, jaskier jadowity czy psianka słodkogórz.

Mimo długotrwałego zaniedbania i braku opieki specjalistycznej park w Grabonogu wciąż posiada wysoką wartość przyrodniczą, skupiając wiele gatunków drzew i krzewów oraz roślin zielnych, a także bogatą faunę. W krajobrazie rolniczym, na terenach intensywnie i od dawna wylesionych, stanowi on ostoję dla wielu gatunków typowo leśnych, jakie nie miałyby szans przetrwania, gdyby nie to skupienie roślinności drzewiastej, utworzone przez człowieka w celach ozdobnych i rekreacyjnych. Jest to jednocześnie relatywnie rozległa powierzchnia, co stwarza większe szanse na dalsze trwanie zieleni parkowej z jego przyrodniczymi wartościami.

Rewitalizacja parku

W 2007 roku został wykonany koncepcyjny projekt docelowy zagospodarowania parku. Zgodnie z projektem wykonanym przez prof. dr hab. Stanisława Bałazę należało i należy wykonać szereg prac zabezpieczających i odtwarzających  funkcjonalność parku.

Z uwagi na bardzo zły stan drzewostanu, a jednoczenie ze względu na szczególną wartość parku w 2008 roku rozpoczęty został proces jego rewitalizacji. Dotychczasowy układ zieleni parku był chaotyczny, nieczytelny i ubogi gatunkowo, dlatego wzbogacono istniejącą zieleń w nowe gatunki. Wprowadzenie nowych gatunków drzew o barwnym ulistnieniu oraz atrakcyjnych pokrojowo i kontrastujących z otoczeniem wzbogaciło szatę roślinną parku. W parku znajdowało  się niewiele krzewów i były one w bardzo złym stanie. Wprowadzenie nowych gatunków krzewów pozwoliło odbudować roślinność niższego piętra. Dosadzone drzewa i krzewy stanowić będą w przyszłości atrakcyjne akcenty w założeniu parkowym.

Wprowadzone nowe gatunki drzew odtworzyły dawny przebieg alei i urozmaiciły ściany drzew rosnących. Natomiast dosadzone gatunki krzewów podkreślają kształt wnętrz parkowych. Dopasowanie odpowiednich gatunków runa parkowego (trawników) oraz wprowadzenie rabat bylinowych pomogło wydobyć charakter poszczególnych wnętrz parkowych, akcentując jednocześnie ich odmienność. Na terenie parku odtworzono zniszczony drzewostan, dokonano nasadzeń drzew, krzewów liściastych i iglastych, nasadzono żywopłoty i obwódki, wykonano trawniki.

Ścieżka przyrodniczo-historyczna

W 2014 roku otwarta została na terenie parku ścieżka przyrodniczo- historyczna. Na wiodącej przez park trasie stanęły tablice dydaktyczne i gatunkowe, a także gustowne ławki, ławostół, kosze na śmieci i stojak na rowery. W alpinarium nasadzono rośliny. Ścieżka pokazuje miejscową przyrodę, a także grabonoskie zabytki i postać bł. Edmunda Bojanowskiego. Dodatkowo dokonano nasadzeń uzupełniających bylin skalniakowych.